Tütün ve Tütün Ürünlerinin İnsan Sağlığına Etkileri

Tütün, yapısında nikotin bulunan otsu bir bitkidir. Tütünden sigara, puro gibi maddeler üretilir. Bu bitki yaprakları kurutulup kıyılarak pipo ve nargile içiminde de kullanılır. Tütün ürünleri, kişide alışkanlık yapan sağlığa zararlı maddelerdir.

Dünyada tütünden yapılan ürünler içinde en fazla tüketileni sigaradır. Sigara içilirken ana ve yan akım olmak üzere 2 çeşit duman çıkar. Ana akım dumanı nefes çekilirken oluşur ve sigarayı içen kişinin akciğerlerinde filtre edilerek bulunulan ortama karışır. Yan akım dumanı ise yanan tütünden direkt ortama karıştığından ana akım dumanına göre çok daha fazla zararlı madde içerir. Pasif içicilik, yan akım dumanını yani başkalarının içtiği sigara dumanında bulunan kimyasal maddeleri soluma durumudur. Başta çocuklar, gebeler ve yaşlılar olmak üzere pasif içiciler sigaranın zararlarından sigara bağımlılarına göre daha çok etkilenirler.

Sigarada çoğu toksik özelliğe sahip, yaklaşık olarak 4.000’den fazla kimyasal madde bulunur. Sigarada bulunan sağlığa zararlı maddelerden bazıları şunlardır:

Nikotin, sigarada bağımlılığa yol açan uyarıcı bir maddedir. Sigara dumanıyla birlikte nikotin hızla akciğerlere ulaşır ve buradan kana karışarak beyne etki eder.

Katran (zifir), sigara dumanı içe çekildiğinde alınan katı parçacıklardır. Akciğerlerde birikip yapışkan ve kahverengi bir kalıntı oluşturur. Kansere yol açar.

Karbonmonoksit, kanda oksijeni taşımakla görevli kırmızı kan hücrelerindeki oksijenin yerini alarak kanın oksijen taşıma kapasitesini düşürür. Dokulara ve organlara giden oksijen miktarının azalmasına yol açar.

Hidrojen siyanür, akciğerlerin zehirli maddeleri temizleme yeteneğini bozar.

Nitrojen (azot) oksit, Egzoz gazı ve sigara dumanında bulunan, akciğerlere zarar veren bir gazdır.

Amonyak, güçlü ve rahatsız edici kokusu vardır, tuvalet temizleme ürünlerinin üretiminde kullanılır. Bazı çalışmalara göre amonyak, nikotinin bağımlılık yapma etkisini güçlendirmektedir. Bu şekilde nikotin akciğere daha kolay girerek kana daha hızlı ve kolay bir şekilde karışır.

Arsenik, vücuda az miktarda alındığında bile vücutta birikir. Toksik etki yapar.

Benzen, endüstriyel üretimde kullanılan, kansere ve özellikle de lösemiye (kan kanseri) yol açan bir maddedir.

Kadmiyum, pil yapımında kullanılan, çeşitli kanser türlerine, böbrek ve damar çeperlerinde bozulmalara yol açan bir maddedir.

Formaldehit, mikroorganizmaları öldürme, cesetleri bozulmadan saklama ve çeşitli kimyasal maddeleri üretmede kullanılır. Kansere, akciğer ve solunum yolları hastalıklarına yol açan zararlı bir maddedir.

Sigaranın sağlığa zararları aşağıda yer almaktadır.

Sigaranın Zararları Saatte 200-250 km hızla ve 100 derecenin üzerinde sıcaklıkla dumanı ağız içine çarpan sigara, içerdiği 4.000’den fazla zararlı madde ile insan sağlığında ciddi bozulmalara yol açar. Sigara otuza yakın hastalık için ciddi risk faktörüdür. Sigaranın dumanında gaz halinde bulunan CO (karbon monoksit) hücrelerin kandaki oksijeni kullanmasını engelleyerek tüm organların çalışmasına zarar verir. Tedavi amacıyla kullanılan bazı ilaçların etkisini azaltır. Sigara dişlerde lekelenmeye, çürümeye, tat duyusunda bozulmaya yol açar ve diş taşı oluşumunu hızlandırır. Sigara içenlerde ağız içi kanserleri, diş eti kanserleri, dil kanserleri, bademcik kanserleri, sigara içmeyenlere göre 3-33 kat daha fazla görülür. Sigara, solunum yollarını örten hücreleri ve koruyucu siliyer yapıyı bozarak akciğerlerin her türlü zarara açık hâle gelmesine yol açar. Kronik akciğer hastalıklarının %80-90 sorumlusu sigaradır. Sigara içenlerde kronik bronşit, amfizem gibi hastalıklardan ölüm oranı, sigara içmeyenlere göre 2,5 kat fazladır. Akciğer kanserlerinin %90’ı sigarayla ilgili olup sigara içmeyenlere göre riskleri 15-20 kat yüksektir.

Sigara içen kişiler, içmeyenlere göre ortalama 8 yıl daha erken ölmektedirler. Sigara damar sertliği gelişmesini kolaylaştırır, koroner arter hastalığı gelişiminde ise en önemli risk faktörlerinden biridir. Kalbin oksijen tüketimini arttırır, damarlarda büzülmelere neden olur.

Yemek borusu kanserlerinin en önemli risklerinden birisi sigara içimidir. Sigara mide salgısını arttırır, mide ülseri ve mide kanseri gelişmesini ise kolaşlaştırır. İdrar kesesi ve pankreas kanseri sigara içenlerde, içmeyenlere göre 2 kat daha fazla görülür. Böbrek kanserleri ise 5 kat daha fazladır. Sigara erkeklerde ejekülasyon miktarını ve spermlerin hareket yeteneğini azaltır. Cinsiyet hormanlarının da salgılanışını bozarak cinsel isteğin ve gücün azalmasına yol açar. Sigara içenlerde prostat kanseri de içmeyenlere göre 2 kat fazla görülür. Sigara kadınlarda ise istenmeyen düşüklere, erken ve düşük kilolu bebek doğumlarına, ölü doğumlara ve erken menopoza yol açar. Ayrıca ses kısıklığına, ses kalınlaşmasına ve cilt damarlarının daralmasına bağlı cilt kurumalarına yol açar. Sigara içen kadınlarda rahim ağzı kanserleri de yaklaşık 20 kat fazla görülür. Doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda sigara içimi de eklenirse, kalp-damar hastalıkları içmeyenlere göre 2 kat fazla görülür.

Sağlığa verdiği zararlardan dolayı sigaraya asla başlanmamalıdır. Gençlerin sigaranın zararları hakkında bilgilenmeleri amacıyla okullardaki rehberlik hizmetleri ve Yeşilay kulübü (Görsel 1.40) ile iş birliği yapılmalıdır.

Bu zararlar dikkate alındığında sigarayı bırakmak için bağımlılar şunları uygulamalıdır:

• Kesin karar verilmeli ve herhangi bir gün seçilerek sigara bırakılmalıdır.

• Sigara içen arkadaş ve çevreden uzaklaşılmalıdır.

• Sigara içme isteği uyandıran yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır.

• Kişiyi strese sokacak konu ve tartışmalardan uzak durulmalıdır.

• Sigarayı bırakmada profesyonel yardım alınmalıdır. Sigara bağımlıları, hastanelerde sigarayı bırakmada profesyonel olarak hizmet verilen sigara bıraktırma ünitelerinde de tedavi görebilirler. ALO 171’i aramak da bağımlılıktan kurtulmak için izlenen yollardan biridir.

Tüm tütün ürünlerinin kullanımı birçok sağlık sorununun temelini oluşturmaktadır. Ülkemizde bu sorunu çözmek için yapılan uygulamalardan biri 4207 sayılı Yasa’nın yürürlüğe konmasıdır. 4207 sayılı Yasa’ya göre tütün ve tütün ürünlerinin kullanımı kamu hizmeti binalarının kapalı alanlarında yasaklanmıştır. Her türlü eğitim, sağlık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel eğlence vb. amaçla kullanılan binaların kapalı alanları da buna dâhildir. Okul öncesi eğitim kurumları, özel eğitim ve öğretim kurumları dâhil olmak üzere ilkokul ve orta öğretim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık alanlarında da sigara içilemez. Taksi hizmeti verenler ile tüm toplu taşıma araçları, lokantalar, kahvehane ve kafeterya gibi eğlence hizmeti veren işletmeler de tütün ve tütün kullanımının yasak olduğu yerler kapsamındadır. 4207 sayılı Yasa gereğince sigara reklamı yapmak ve 18 yaşından küçüklere sigara satmak da yasaktır.