Madde Kullanımının İnsan Sağlığına ve Davranışlarına Etkileri
Uyuşturucu, belirli dozda alındığında kişinin sinir sistemi üzerinde etki ederek fiziksel ve ruhsal dengesini bozan (Görsel 1.42), birey ve toplum yaşamında ekonomik ve sosyal çöküntü meydana getiren, bağımlılık yapan maddedir. Uyuşturucu maddeler, davranış bozukluklarına neden olur. Ayrıca doku ve organlarda yarattıkları hasarlar sonucunda sağlığı bozar. Uyuşturucu madde bağımlılığı, kullanılan maddenin zararlarının bilinmesine rağmen bırakılamamasıdır. Bunun sonucunda, yoksunluk durumu ortaya çıkar ve doz devamlı arttırılır.
Uyuşturucu maddelerin bazıları merkezî sinir sistemini etkileyerek davranışların yavaşlamasına veya gecikmesine neden olur. Bir kısmı merkezî sinir sistemini uyarır ve bu sistemin aktivitesini hızlandırır. Bazıları ise merkezî sinir sistemini bozarak kişinin ruhsal durumunun değişmesine ve halüsinasyonlar görmesine neden olur.
Uyuşturucu maddeler sosyal yaşama ilgisizlik, dalgınlık, terleme, çarpıntı, dikkatsizlik gibi sorunlara yol açar. Bağımlının sindirim sisteminde bulantı, kusma, kabızlık, ishal, mide ve bağırsaklarda ağrı, gastrit, ülser gibi hastalıklara neden olur. Karaciğerde yağlanma, siroz ve karaciğer yetmezliğine; böbreklerde ise nefrit ve böbrek yetmezliğine yol açar. Mesafe ayarlamada uyumsuzluk, şaşılık, gözlerde adale felci, körlük gibi durumlar uyuşturucunun gözlerde yarattığı sorunlardır. Nefes darlığı, öksürük, solunum felçleri ve ölümler uyuşturucunun solunum sistemine etkilerinden bazılarıdır. Zehirlenme, kansızlık, kan hücrelerinde şekil bozuklukları ve miktar değişiklikleri, pıhtılaşma ve kangrenler uyuşturucu kullanımına bağlı olarak görülen sağlık sorunlarıdır.
Bağımlının davranış değişiklikleri öncelikle aile içi ilişkilerinde ortaya çıkar. Ailedeki kurallara karşı çıkan birey, zamanla sosyal kuralları da kabul etmez. Aile içi ve sosyal kuralları reddederek hayatını sürdürmeye başlar. Bu durumda ailesinden ve toplumdan uzaklaşır.
Uyuşturucu madde kullanımının insan davranışlarına etkileri, kullanılan maddeye ve kullanan kişiye bağlı olarak değişebilir. Ancak uyuşturucu bağımlılığı kişide dengesizlik, duygularını gösterememe, şiddete eğilimli olma, iradenin yok olması, ahlaki değerlerin yozlaşması, bedensel ve psikolojik çöküntü durumu gibi sonuçlara yol açar. Bağımlı, kontrolsüz davranışlar sergiler. Kimi zaman aşırı neşeli veya sakin, kimi zaman fazla öfkeli ve saldırgandır. Dikkatsiz, dalgın ve sosyal yaşama karşı ilgisizdir.
Bağımlı zamanla öz bakımını aksatır. Kişisel temizliğine ve dış görünüşüne dikkat etmez. Çünkü özel ihtiyaçlarına ayırması gereken parayı uyuşturucu satın almak için kullanmaya başlar. Bağımlılık sürecinin ilerleyen dönemlerinde, tolerans gelişiminden dolayı kullanılan uyuşturucunun dozu arttırıldığından bağımlı daha fazla paraya gereksinim duyar. Bunun için yasa dışı yollara başvurmak zorunda kalabilir.
Uyuşturucu bağımlılığında kişi içinde bulunduğu durumun anlaşılmasını istemez. Zamanının çoğunu, dışarıda ve kendisi gibi yaşayan arkadaşlarının yanında geçirmeye başlar. Ev ve okul yaşamından uzaklaşır. Bunun sonucunda bağımlının okul başarısı düşer.
Uyuşturucu madde bağımlıları, maddeden yoksun yaşayamayacaklarını düşündüklerinden, maddeye çok rahat ulaşabilecekleri ortamlarda çevre edinirler. Bu durum bağımlının toplumdan dışlanmasına neden olur. Sosyal dışlanma, insanların toplumsal yaşamdan uzaklaşarak maddi ve manevi desteklerini kaybetmeleridir. Bağımlılık nedeniyle bireylerin maruz kaldığı sosyal dışlanmanın olumsuz sonuçları toplumun geneline yayılarak sağlıksız, huzursuz ve gelecekten umutsuz bireylerin ortaya çıkmasına neden olur. Ancak, esas olan toplumun kendi kurallarına uymayan bireyleri dışlaması değil kendi kurallarının doğruluğuna inandırarak onlara sahip çıkmasıdır.
Kişi ve toplum sağlığına zarar veren uyuşturucu bağımlılığı tüm dünyada giderek yaygınlaşan, kişisel olduğu kadar toplumsal yönden de önemli bir sorundur. Bağımlıların tedavileri zordur. Bu nedenle uyuşturucu maddeler hiç denenmemeli, tanınmayan insanlara güvenilmemeli, güvenirliğinden endişe edilen yerlere gidilmemelidir. Uyuşturucu maddelerin imali, ithali, alınması ve satılması ile ilgilenen kişiler güvenlik birimlerine bildirilmelidir. Çünkü bunlar yasalara göre suçtur. Uyuşturucu maddeleri bulundurmanın, alımına yardımcı olmanın, sahte reçete ile eczanelerden bu etkileri yapan ilaçları temin etmenin cezai sorumluluğu vardır.
Tütün Ürünleri, Alkol ve Madde Bağımlılıklarına Karşı Kararlı ve Tutarlı İleşitim Becerisi Geliştirme
Bireysel ve toplumsal bir sorun olan madde bağımlılığı ile mücadele; sağlıklı, mutlu ve üretken bir halk oluşturmak için gereklidir. Bu amaçla bireylerin madde kullanımıyla ilgili baskılara direnmek için kararlı ve tutarlı iletişim becerilerine sahip olmaları sağlanmalıdır. Toplum, madde bağımlılığına karşı çok boyutlu ve planlı bir mücadele ile uyuşturucu maddeler hakkında bilgilendirilmelidir. Madde bağımlılığı özellikle genç nüfusu etkisi altına alarak toplum yaşamını olumsuz etkilediğinden bilgilendirme aileler tarafından ve okullarda konuya hâkim uzmanlarca yapılmalıdır.
Madde kullanımının etkileri ve sonuçları hakkında verilen eğitim; bilgilendirmek, merakı gidermek, yanlış inanışları düzeltmek amaçlı olmalıdır. Öğretici konuşma, tartışma, görsel ve işitsel sunum, poster vb. araçlar bu konudaki en etkili yöntemlerdir. Uyuşturucu maddelerin insanın fiziksel ve ruhsal sağlığına ilişkin tehlikelerine dair deneyimsel aktiviteleri içeren filmler, görsel mesajlar vb. konferans ve toplantılar yoluyla kitlelere sunulmalıdır. Bu çalışmalar sağlık kuruluşlarıyla birlikte yürütülmelidir. Ancak bu yöntemler uygulanırken yanlış verilen ve gereksiz tekrarlanan eğitimin özendirici olabileceği de unutulmamalıdır.
Sağlığa zararlı alışkanlıklardan korunma, onları bırakma çabalarından çok daha kolaydır. Bunun için maddenin sağlanabileceği ortamlardan ve madde bağımlılığı olan insanlardan uzak durulmalıdır. Madde bağımlılığına karşı hobi edinilmeli, spor yapılmalıdır.
Bağımlılığa karşı birey güçlü ve güçlendirilmesi gereken yanlarını saptamalıdır. Güçlendirilmesi gereken yanları için azimli davranmalı, dostlarıyla yardımlaşmalıdır. Yakın ve uzak çevresinden tütün, alkol ve madde kullanması için gelen baskılara karşı kendi iradesini kullanarak “Hayır!” demelidir.
Bireyler yaşamlarının bazı dönemlerinde sağlığa zararlı maddeleri kullanma hatasını yapabilirler. Bu tip sorunları yaşayan kişiler tedavi olabilir. Tedavi uygulanan kişilerde bağımlılıktan kurtulma oranı çok yüksektir. Bağımlılık tedavisinde kişi gerçekten tedavi olmak istiyorsa uyuşturucudan kurtulma şansı büyüktür. Bunun için bireysel mücadelenin yanı sıra profesyonel kuruluşlardan da yardım alınabilir.
AMATEM (Alkol ve Uyuşturucu Madde Bağımlıları Tedavi ve Araştırma Merkezi) bağımlılık tedavisinde profesyonel yardım alınabilecek kuruluşlardandır (Görsel 1.45). AMATEM aracılığıyla İstanbul, Ankara, Elâzığ, Samsun, İzmir gibi pek çok ilimizde bağımlılık tedavisine yönelik hizmet verilmektedir.
Bu sağlık kuruluşlarında yatarak tedaviye gerek duyulmayan hastalar ayakta tedavi ünitesinde izlenir. Yatırılan hastalar ise öncelikle arındırma (detoksifikasyon) aşamasından geçirilmektedir. Bu aşama 7-10 gün sürer ve kişi, bu dönemde maddenin etkisinden kurtarılır. Bu aşamada motive olan, servis kurallarına uyum sağlayan ve tedaviden yarar görecek hastalar, bağımlılık tedavi ünitesine alınır. Bağımlılık tedavi ünitesinde 28 günlük rehabilite edici tedavi uygulanır. Tedavinin bu aşamalarını bitiren hastalara haftalık izleme tedavileri uygulanarak kontrol sağlanır.