Kanama Durumlarında İlk Yardım Nasıl Yapılır?

Kanama; çarpma, vurulma gibi nedenlerle damar bütünlüğünün bozulması sonucunda oluşur. Bunun sonucunda kan, vücudun içine veya dışına doğru akar. Kanamanın ciddiyeti hızına, vücutta kanın aktığı bölgeye, miktarına, kişinin fiziksel durumu ve yaşına göre değerlendirilir.

Kanamalar; atardamar, toplardamar ya da kılcal damarlarda olabilir. Atardamar kanamaları kalp atımlarına uyumlu olarak gerçekleşir. Bu nedenle açık renkli ve kesik kesik akar. Toplardamar kanaması koyu renkli ve sızıntı hâlindedir. Kılcal damarlardaki kanama ise küçük kabarcıklar oluşturur.

Kanama vücutta kanın aktığı bölgeye göre iç, dış ve vücudun doğal deliklerinde (burun, kulak vb.) olan kanamalar olarak üçe ayrılır.

İç kanamalarda, damarların yırtılmasından ya da zedelenmesinden dolayı kan, damarlardan vücut boşluklarına doğru akar. Bu nedenle gözle görülemez. Şiddetli travma, darbe, kırık gibi nedenlerle oluşabilir. Yaralıda şok belirtileri görülür. İç kanamanın belirtilerinden bazıları baygınlık hâli, baş dönmesi, ciltte solukluk ve soğukluk, terleme, huzursuzluk, hızlı ve zayıf nabız, hızlı solunum, bilinç azalması ve kaybıdır. Bu belirtilerin görüldüğü durumlarda iç kanama olasılığına karşı ilk yardımcı şunları uygular:

• Yaralıyı sert bir zemine yatırır.

• Yaralının bilincini, yaşam bulgularını değerlendirir (İlk yardımın ABC’si).

• Üzerini örterek ayaklarını başının hizasından 30 cm yukarı kaldırır.

• Tıbbi yardım ister.

• Yaralıya kesinlikle yiyecek ve içecek verilmesine izin vermez.

• Yaralıyı hareket ettirmez.

• Tıbbi yardım gelene kadar yaralının yaşamsal bulgularını kontrol eder.

Dış kanamalar vücudun dışına doğru olur. Dış kanamalarda ilk yardımcı yaralıyı sert bir zemine yatırarak şunları uygular:

• Yaralının durumunu değerlendirir (İlk yardımın ABC’si).

• Tıbbi yardım ister.

• Yara ya da kanamanın durumunu değerlendirir.

• Temiz bir bezle kanayan yer üzerine bastırır.

• Kanama durmazsa üzerine ikinci bir bez koyarak yaraya uyguladığı basıncı artırır.

• Gerekirse yarayı bandajla sarar.

• Kanayan yere en yakın basınç noktasına basınç uygular.

• Kanayan bölgeyi bandajla bağlayarak yukarıya doğru kaldırır

Dış kanamanın durdurulması için kanayan yere en yakın basınç noktasına baskı uygulanır. Atardamar kanamaları fışkırarak gerçekleştiğinden yaralının kısa sürede, fazla kan kaybetmesine yol açar. Bunu engellemek için atardamar kanamalarında kanayan yere veya buraya yakın üst atardamar bölgesine basınç uygulanır. Bu basınç noktaları;

• Boyunda boyun atardamarı (şah damarı),

• Kolun üst bölümünde kol atardamarı,

• Köprücük kemiği üzerinde kol atardamarı,

• Koltuk altında kol atardamarı,

• Kasıkta bacak atardamarı,

• Uylukta bacak atardamarıdır.

Ancak bu baskı noktalarına baskı uygulamak yeterli olmuyorsa yaralıya turnike uygulanır. Kanamanın durdurulamadığı durumlarda başvurulacak en son uygulama turnikedir. Bunun nedeni uzun süreli turnike uygulanması sonucunda doku harabiyeti ya da uzvun tamamen kaybı meydana gelebilir.

Yaralı sayısının çok olduğu bir ortamda ilk yardımcı bir tane ise, yaralının taşınması gerekiyorsa ya da uzuv kopması varsa, basınç noktalarına basınç uygulamak yeterli olmuyorsa, ilk yardımcı boğucu sargı (turnike) uygular. İlk yardımcı; hasta veya kazazedeye şok pozisyonu verir. Şok pozisyonu vermek için hasta veya kazazedeyi yere sırtüstü yatırır. Hasta veya kazazedenin bacaklarının altına çarşaf, battaniye gibi materyallerle destek koyarak yerden 30 cm yukarı kaldırır. Hasta veya kazazedenin vücut sıcaklığını korumak için kanayan yer dışarıda kalacak şekilde üstünü örter. Tıbbi yardım gelene kadar yanında kalır. Yaşam bulgularını 2-3 dakikada bir değerlendirir. Bunun ardından ilk yardımcı uygulanacak turnike için şunları yapar:

• İp, tel gibi kesici malzemeler kullanmaz. Turnikeyi sıkmak amacıyla kalem, tahta parçası vb. malzemeler kullanabilir.

• Kullanacağı malzemelerin en az 8-10 cm genişlikte olmasına dikkat eder.

• Turnikeyi kanama duruncaya kadar sıkar, ancak kanama durduktan sonra sıkma işlemini bitirir.

• Turnike uyguladığı bölgenin üzerine hiçbir şey örtmez.

• Turnike uygulamasını hangi saatte yaptığını bir kâğıda yazar ve yaralının üzerine düşmeyecek, kaybolmayacak şekilde asar.

• Kanamanın uzun sürmesi durumunda turnikeyi kanayan bölgeye göre 15-20 dakikada bir gevşetir.

Turnike, kol ve uyluk gibi kemiğin tek olduğu bölgelere uygulanır. Ön kol ve bacağa, el ve ayağın kanla beslenmesini engelleyeceğinden uygulanmaz. Ancak uzuv kopması durumunda ön kol ve bacağa da turnike uygulanabilir.

Uzuv kopması, atardamar yaralanmalarına neden olarak ölüme yol açabilir. Bu tip durumlarda yaralının ölüm riskine karşı ilk yardımcı şunları uygular:

• Yaralıyı sırt üstü yatırır, yaşam bulgularını değerlendirir (İlk yardımın ABC’si).

• Tıbbi yardım ister.

• Yaralının bacaklarını yerden 30 cm yükselterek ona şok pozisyonu verir.

• Kopan uzvun kanama durumunu kontrol eder ve tampon uygulayarak üzerini kapatır.

• Uzvun koptuğu bölgeye en yakın ve deri bütünlüğünün bozulmamış olduğu yere turnike uygular.

• Turnikeyi sıkılaştırarak uzuvdaki kanamayı kontrol altına alır.

• Kopan uzvu su geçirmeyen bir plastik torbaya koyar.

• Plastik torbayı sıkıca kapatır. Torbadaki uzvu, buzla direkt temas etmemesi ve soğuk ortamda taşınması için içerisinde 1 ölçü suya 2 ölçü buz konulmuş ikinci bir torbaya ya da kaba koyar.

• Torbanın üzerine kopan uzvun sahibine ilişkin kimlik bilgilerini kaydeder. Yaralı ile aynı araca koyarak en fazla 6 saat içerisinde sağlık kuruşuna sevk edilmesini sağlar.

Vücudun doğal deliklerinde (burun, kulak vb.) olan kanamalarda uygulanan ilk yardım organa göre değişiklik gösterir.

Burun kanamasında ilk yardımcı şunları uygular:

• Yaralıyı sakinleştirerek endişelerini giderir ve oturtur.

• Yaralının başını hafifçe öne eğmesini sağlar.

• Burun kanatlarını 5 dakika sıkar.

• Kanama; çarpma, vurma gibi etkenlerden kaynaklanmıyorsa ve durmuyorsa yaralının sağlık kuruluşuna gitmesini sağlar.

Kulak kanamasında ilk yardımcı şunları uygular:

• Yaralıyı sakinleştirir ve yaralının kaygılarını giderir.

• Kanama hafifse temiz bir bezle kulağı siler.

• Kanama ciddi ise kulağı tıkamadan temiz bezle kapatır.

• Bilinci yerinde olan yaralıyı hareket ettirmeden sırtüstü yatırır. Bilinç kaybı olanları ise kanayan kulak üzerine yan yatırır.

• Yaralının sağlık kuruluşuna gitmesini sağlar.