Hasta veya Kazazedenin Durumunun Değerlendirilmesi

a. Hasta veya Kazazedenin Birinci ve İkinci Değerlendirilmesi

İlk yardımcı olay yerini değerlendirdikten sonra hasta veya kazazedelere ilk yardıma başlar. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalarda uygulanacak ilk yardım açısından gerekli ve önemlidir. Bu nedenle ilk yardımcı hasta veya kazazedenin bilinç durumunu netleştirmek için sözlü olarak ve hafifçe omuzuna dokunarak “İyi misiniz?” sorusunu sorar. Bebeklerde hafifçe ayak tabanına dokunur. Ardından birinci ve ikinci değerlendirmeye başlar.

Öncelikle birinci değerlendirme (ilk yardımın ABC’si) aşamalarını gerçekleştirir. Bunda izlenen basamaklar şunlardır:

Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi (A): Bilinç kaybı olanlarda dilin geri kaçması solunum yolunu tıkayabilir. Hasta veya kazazedenin ağzındaki kusmuk, taş, toprak gibi yabancı cisimler de solunum yolunun tıkanmasına neden olabilir. Hava yolunun açık olması havanın akciğerlere ulaşmasını sağlar. Hava yolu açıklığını sağlamak için hasta veya kazazede baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılır. Bilinç kaybı durumunda ilk yardımcı hasta veya kazazedenin ağız içini önce bakarak kontrol eder. Daha sonra işaret parmağını yandan ağız içine sokarak bir çengel gibi kullanır ve diğer yandan çıkararak kontrol eder. Yabancı cisim varsa bir bezle bu cismi çıkarır. Daha sonra yumuşak hareketlerle bir elini hasta veya kazazedenin alnına koyar. Diğer elinin işaret ve orta parmaklarıyla hasta ya da kazazedenin çenesini tutarak başını geriye doğru hafifçe itip baş-çene pozisyonu verir.

Solunumun değerlendirilmesi (B): İlk yardımcı solunumu değerlendirirken başını hasta veya kazazedenin göğsüne bakacak şekilde yan çevirir. Yüzünü ağzına yaklaştırır ve 10 saniye süresince bak-dinle-hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını değerlendirir. Solunum hareketini gözler (bak), sesini dinler (dinle). Hasta veya kazazedenin nefesini yanağında hissetmeye çalışır.

Dolaşımın değerlendirilmesi (C): Hasta veya kazazedenin nabzı işaret, orta ve yüzük parmakları ile 5 saniye süreyle alınır. Nabzın çocuk ya da yetişkinlerde şah damarı, bebeklerde ise kol damarından alınması mümkündür. Normal durumlarda yetişkinlerde 1 dakikadaki nabız sayısı 60-100, bebek ve çocuklarda 100-120’dir.

Birinci değerlendirme sonucunda hasta veya kazazede, bilinci kapalı ise ancak solunumu ve nabzı varsa derhâl koma pozisyonuna getirilerek tıbbi yardım beklenir.

Diğer yaralılar değerlendirilir. Değerlendirmede bilinç kapalı ve solunum yoksa derhâl temel yaşam desteğine başlanır.

Birinci değerlendirme sonrasında ikinci değerlendirmeye başlanır. Hasta veya kazazedenin ikinci değerlendirmesinde şu basamaklar izlenir:

İlk yardımcı, birinci değerlendirmeden sonra ikinci muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar. İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır:

Görüşerek bilgi edinme: İlk yardımcı kendini tanıtır, hasta veya kazazedenin adını öğrenerek ona adıyla hitap eder. Kibar ve hoşgörülü davranır ve güven sağlar. Endişelerini giderir ve onu rahatlatır. Olayın gerçekleşme biçimini, kişisel öz geçmişleri, en son ne yiyip içtiğini, varsa kullandığı ilaçları ve alerjik bir durumunun olup olmadığını sorarak öğrenir.

Bilinç düzeyi, solunum sayısı ve ritmi, nabız ve vücut sıcaklığının ölçümü: İlk yardımcı hasta veya kazazedenin travmadan ne kadar etkilendiğini anlamak için bilinç düzeyini, anlama ve algılama durumunu saptar. Kişi, bilinci yerinde ise sözlü ve dokunarak yapılan uyarılara cevap verir. 1. derece bilinç kaybında sözlü uyarılara, 2. derece bilinç kaybında dokunarak yapılan uyarılara cevap verir. 3. derece bilinç kaybında ise sözlü ve dokunarak yapılan tüm uyarılara tepkisizdir. Daha sonra 1 dakika içindeki solunum sayısını, solunum aralıklarının eşitliğini (ritmi) ve derinliğini saptar. Nabzını ölçer. Vücut sıcaklığının ölçümü ilk yardımcının görevleri arasında yer almaz. Ancak ilk yardımcı hasta veya kazazedenin vücut sıcaklığını korumalıdır.

Baştan aşağı kontrol: İlk yardımcı bu işlemlerden sonra hasta veya kazazedenin vücudunu baştan aşağı kontrol eder.

Hasta veya kazazedenin başından başlayarak gözlerinde yaralanma, göz bebeklerinde değişiklik olup olmadığını saptar. Ağzının içini kontrol eder. Başında, saçlı derisinde ve yüzünde yaralanma, morluk olup olmadığını, burun ya da kulağından kan veya diğer vücut sıvılarının gelip gelmediğini değerlendirir.

Boynunda ağrı, şişlik, şekil bozukluğu ve hassasiyet olup olmadığını araştırır. Hasta veya kazazedenin sağlık kuruluşuna ulaştırılana kadar boynunda zedelenme olabileceği ihtimalini dikkate alır.

Göğüs kafesine saplanmış bir cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma, ağrı ve kanama durumunu saptar. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığını değerlendirir. Bu sırada hasta veya kazazedenin sırtını da kontrol eder.

Karın boşluğunda açık yara, saplanmış cisim, şişlik, ağrı, şekil bozukluğu ve morarma olup olmadığını, karnının yumuşaklığını değerlendirir. Bel çevresi ve kalça kemiklerini de kontrol ederek bu bölgelerde yara ya da kırık olup olmadığını saptar.

Kol ve bacaklarında, güç ve duyu kaybı, yara, morluk, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, kırık, çıkık ya da burkulma olup olmadığını saptar.

İlk yardımcı ikinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılması gereken müdahale yöntemlerini saptar.

Hayati öneme sahip bir durum varsa ilk yardımcı, tıbbi yardım gelene kadar hasta veya kazazedenin yanında durur.