Briand-Kellogg (Bıriyand-Kilog) Paktı (27 Ağustos 1928)

ABD’nin I. Dünya Savaşı’na katılmasının 10. yılı dolayısı ile Fransa Dışişleri Bakanı Aristide Briand (Aristid Braynd), 6 Nisan 1927’de vermiş olduğu demeçte, Amerika ve Fransa’nın savaşı kanun dışı sayan karşılıklı taahhütte bulunmasını teklif etmiştir. Amerika ise bu teklife yavaş davranarak geç cevap vermiş ve savaşın millî bir politika olarak kullanımından vazgeçilmesinin bütün devletlerce imzalanacak çok taraflı bir anlaşma ile olacağını savunmuştur. 1928 yılı Nisan ayında ABD Dışişleri Bakanı Frank Briand Kellogg (Fırank Bıriyand-Kilog) ülkelerin bu teklifini İngiltere, Almanya, İtalya ve Japonya hükûmetlerine resmen bildirmiştir. Böylece Briand-Kellogg veya Kellogg Paktı 27 Ağustos 1928’de dokuz devlet tarafından imzalanmıştır (ABD, İngiltere, Japonya, Fransa, İtalya, Almanya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya).

ABD Dışişleri Bakanlığı, Amerikan diplomatik temsilcilerine 16 Ağustos 1928’de gönderdiği yazıda Paris’te savaşı devre dışı bırakacak olan antlaşmanın 27 Ağustos 1928’de on beş kurucu devlet tarafından imzalanacağından hareketle paktın 3. maddesine bağlı olarak aynı gün Türkiye’nin de içinde yer aldığı elliye yakın devletin pakta katılmaya davet edilmesi için girişimlerde bulunulması talimatını veriyordu. 27 Ağustos tarihli davet üzerine Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey, müzakerelerin başarıyla sonuçlanmasından Türkiye’nin memnuniyet duyduğunu ve pakta herhangi bir ihtiyat kaydı koymadan katılmak istediklerini ifade etti. Bu kapsamda Washington’daki Türk Büyükelçisi Ahmet Muhtar Bey’in görevlendirildiği ABD’nin Ankara Büyükelçiliğine bildirildi. ABD Dışişleri Bakanı Kellogg ise Washington Büyükelçisi Ahmet Muhtar Bey’in TBMM’de onaylanması koşuluyla Türkiye’nin antlaşmaya katıldığını içeren notasını almış olmaktan onur duyduğunu ve antlaşma dosyasına konulan açıklama ve yetki belgeleri için teşekkür ettiklerini bildirmekteydi. Gazi Mustafa Kemal, TBMM’deki 1 Kasım 1928 tarihli konuşmasında Briand-Kellogg Paktı’na katılmanın Türkiye’nin ulusal çıkarlarına uygun düştüğünü ifade ediyordu.

Milletler Cemiyetinin kurulduğu günden itibaren silahsızlanma adına attığı en ciddi adımlardan biri olan Briand-Kellogg Paktı yine de barışın sürekliliğini sağlayamadı ve yeni bir dünya savaşının çıkmasını önleyemedi. 1930’lu yıllarda Almanya, İtalya ve Japonya’nın saldırgan politikaları bu paktın varlığını ortadan kaldırmış oldu.

Locarno Antlaşması’ndan sonra barışa yaptıkları katkıdan dolayı Fransız Dışişleri Bakanı Briand, İngiltere Dışişleri Bakanı Chamberlain (Çembırleyn) ve Alman Dışişleri Bakanı Stresemann (Şitrizımen) Nobel Ödülü almıştır.